In het kader van IABR–2018+2020–THE MISSING LINK grijpt het Atelier Rotterdam de energietransitie aan als motor voor stadsontwikkeling én voor andere belangrijke opgaven, zoals productie, wonen, sociale gelijkheid en water. Daarmee is de energietransitie niet alleen een doel, maar ook een middel dat bewust wordt ingezet om te werken aan een aantrekkelijke toekomst, aan een weerbaar en inclusief Rotterdam. Met andere woorden: er wordt onderzocht hoe de gebouwde omgeving kan bijdragen aan de energietransitie, en omgekeerd hoe de energietransitie kan bijdragen aan een betere leefomgeving. Daarbij wordt sterk ingezet op het sociaal inclusieve verhaal, want energie is gelijk aan ruimte is gelijk aan solidariteit. De vraag die het IABR–Atelier Rotterdam stelt, is dus hoe de energietransitie kan leiden tot nieuwe stedelijke kwaliteit. Wat is de ecologische én maatschappelijke meerwaarde voor de stad, voor de wijk en voor iedere individuele burger?

Het nieuwe energiesysteem speelt zich niet meer alleen ondergronds en in verre centrales af, maar zal steeds zichtbaarder worden in het dagelijks leven, want de infrastructuur van hernieuwbare energie komt grotendeels bovengronds te liggen. Anders dan fossiele brandstoffen, waarvan de ontginning en de distributie in grote mate aan het oog onttrokken zijn, heeft het winnen van energie uit zon, wind of aardwarmte dus een directe en zichtbare impact op onze ruimte. Het nieuwe energiesysteem zal met andere woorden een grote ruimtelijke invloed hebben op onze stad en hoe we die organiseren en vormgeven. Maar omgekeerd kan de ruimtelijke ontwikkeling (van gebouw tot stad) ook een grote impact hebben op de energietransitie. De energietransitie is dus bij uitstek een ruimtelijke opgave.

Nog meer dan voor andere steden is de energietransitie voor de havenstad Rotterdam een enorme opdracht. Ze vergt een grootschalige verandering tot diep in de vezels van het stedelijke leven, van de haveneconomie en van de stad zelf. Kan deze transitie slimmer en sneller, en met meer draagkracht worden gerealiseerd als we kunnen laten zien dat ze meteen ook als hefboom kan worden gebruikt om in Rotterdam een bredere sociaal-ruimtelijke kwaliteitssprong te realiseren? Welke aanpak, welk beleid, welke wijk- en stadsontwikkeling, en welke coalities tussen burgers, bedrijven en overheden zijn er dan nodig? Dat zijn de ambitieuze vragen die de drie opdrachtgevers van het IABR–Atelier Rotterdam – gemeente, havenbedrijf en IABR – stellen.

De wereldgemeenschap heeft met het ondertekenen van het Klimaatverdrag van Parijs een duidelijke richting uitgezet: mondiaal moet de CO2-uitstoot tegen 2050 met minstens 80% zijn afgenomen willen we een onomkeerbare impact op onze leefwereld vermijden. De Nederlandse overheid heeft daarom een beleid geformuleerd met doelstellingen voor zowel de middellange als de lange termijn. Maar nu moeten we er ook mee aan de slag gaan. Want we leven op krediet, zeker in de regio Rotterdam waar economisch gezien de fossiele brandstof nog steeds van levensbelang is voor de haven, die één van de grootste ter wereld is. Wat kan Rotterdam doen om de energietransitie te realiseren?

De energietransitie wordt vooral gezien als een technisch vraagstuk en een infrastructuuropgave, maar is tegelijk ook een ruimtelijk ontwerpopgave en een solidariteitsvraagstuk. De bestaande gebouwen spelen een belangrijke rol in het terugdringen van het energieverbruik en zal een nog prominentere rol gaan spelen bij het maken van ruimte voor nieuwe vormen van energieproductie: maar liefst 70 procent van de woningen in Rotterdam heeft nu een energielabel C of lager. Reductie van de energievraag zal enkel mogelijk worden indien de bestaande woningvoorraad grondig gerenoveerd wordt en nieuwbouw zoveel mogelijk energieneutraal wordt.Doordat het nieuwe energiesysteem zich niet alleen ondergronds en in afgezonderde centrales zal manifesteren, maar ook in onze directe leefwereld, zal het een sterke ruimtelijke impact hebben en een belangrijke factor zijn in hoe we de stad organiseren en vormgeven.

Bovendien is de energietransitie een sociaalmaatschappelijke opgave. Energiearmoede is er nu al, vooral in de meer kwetsbare wijken. Diegenen die vanwege gebrek aan middelen de kansen missen die de transitie nu biedt, dreigen later de hoogste energiekosten te moeten ophoesten. Bij een andere aanpak kan er juist voor worden gezorgd dat de energietransitie bijdraagt aan een inclusief Rotterdam: burgers en bewonerscollectieven kunnen worden ondersteund en gestimuleerd om zelf energieproducenten te worden, waardoor ecologische en sociale opgaven aan elkaar gekoppeld kunnen worden. Dan kan er voor iedereen een gelijk speelveld ontstaan.

De energietransitie vraagt dus om een integrale aanpak op alle schaalniveaus tegelijk. En om een methodiek die inspeelt op de snelle veranderingen die plaatsvinden. Kijken we naar de innovaties, pilotsen experimenten die de transitie naar hernieuwbare energie stap voor stap bewerkstelligen, dan zien we vaak totaal nieuwe spelers en partnerschappen. Daarmee veranderen ook de rol, taken en verantwoordelijkheden van de overheid, de burger en de marktpartijen. Er is dus nood aan een nieuw, helder kader.

Tot en met 2020 werkt het IABR–Atelier Rotterdam aan een aantal complementaire werksporen die samen, elk op een ander schaalniveau en in een ander actiedomein, bijdragen aan een concreet toekomstperspectief voor een stadsontwikkeling die de energietransitie realiseert en die tegelijkertijd weet in te zetten op bredere maatschappelijke winst.

Op de schaal van het gebouw wordt onderzocht welke nieuwe typologieën van collectieve woningen voor de energietransitie mogelijk zijn. In plaats van nieuwe energietechnologieën te 'kleven' op de traditionele woningbouwtypes die we tot op heden blijven bouwen, verkent en verbeeldt het Atelier hoe het plan, de compositie, de collectieve ruimtes en voorzieningen en de structuur van woongebouwen zo kunnen worden herontworpen dat de bouw werkelijk geënt is op het gebruik van hernieuwbare energie.

Tegelijkertijd gaat het IABR–Atelier Rotterdam in drie verschillende Rotterdamse wijken aan de slag om samen met alle spelers en betrokkenen te zoeken naar hoe de energietransitie stapsgewijs gerealiseerd kan worden, en naar wat een collectieve strategie met een brede sociaalmaatschappelijke agenda voor een nieuwe Energiewijk zou kunnen zijn. De eerste wijk is Bospolder-Tussendijken waar samen met Delfshaven Coöperatie, gemeente Rotterdam en woningcorporatie Havensteder de Next Generation Energiewijk wordt verkend en uitgeprobeerd. In een tweede fase wordt ook voor en met het Rotterdam Central District en Tarwewijk een energiewijk-strategie ontwikkeld.

Overkoepelend bij alle denkpistes en werksporen van het IABR-Atelier is er de gezamenlijke ambitie van gemeente, havenbedrijf en IABR om een integrale transformatie-agenda voor de energietransitie te ontwikkelen. Er wordt verkend hoe stadsontwikkeling, maatschappelijke ontwikkeling en stadsbeheer proactief gekoppeld kunnen worden en hoe er zo een brug geslagen kan worden tussen ambitieuze toekomstvisies en doelstellingen enerzijds, en de ontwikkeling en uitvoering van projecten anderzijds. 

Type: onderzoek


Jaar: 2017-2020


Opdrachtgever: IABR

Partners: IABR, de gemeente Rotterdam (Stadsontwikkeling en Resilient Rotterdam) en het Havenbedrijf Rotterdam

Externe link: IABR-Atelier Rotterdam