De Designing the Future’ sessies staanin het teken van het ontwikkelen van een gedeelde agenda voor het ontwerpen van een betere toekomst. Er wordt gezocht naar antwoord op de vragen: welke lessen kunnen we trekken? Waar staan we nu? Maar vooral: wat zijn de volgende stappen? Op welke manier brengen we beleidsintenties in de praktijk? Hoe en met wie gaan we aan de slag?

Er werden zeven sessies van Designing the Future georganiseerd door Architecture Workroom Brussels, Team Vlaams Bouwmeester, de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning, de Openbare Afvalstoffenmaatschappijen de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam.

In april 2018 werd een bijbehorende publicatie uitgegeven. Designing the Future is een ‘werkboek’ over ontwerpend onderzoek als hefboom voor maatschappelijke transitie. Het boek vormt geen sluitstuk, maar een stap in de ontwikkeling van een alternatieve werkomgeving. 

1. De zorgzame stad

Onze opvattingen over gezondheid veranderen voortdurend. Vandaag wordt gezondheid meer dan ooit als onze eigen verantwoordelijkheid gezien. Tegelijkertijd zien we vooral in de grote steden toenemende gezondheidsverschillen opduiken. Dat roept vragen op. Volstaat het om te wijzen op de eigen verantwoordelijkheid? Of zijn er andere hefbomen om te werken aan de gezonde stad? De link tussen gezondheid en stadsontwikkeling is eeuwenoud. Zo stond stedenbouw in het verleden lange tijd in het teken van het uitroeien van ziekten en letsel. Maar net als onze ideeën over gezondheid, verandert ook de manier waarop we naar gezonde stadsontwikkeling kijken. De nadruk verschuift van ‘cure’ naar ‘care’. 

Welk beleid is nodig voor een gezonde en sociaal inclusieve stad? Hoe kan de overheid optreden als choreograaf, en een gelijker (zorg)speelveld organiseren, zodat samenwerkingen tussen kapitaalkrachtige én fragiele actoren worden gestimuleerd? En welke rol kunnen ontwerpers hierin spelen? Zowel in België als in Nederland zijn de afgelopen jaren via ontwerpend onderzoek en pilootprojecten alternatieve denkpistes uitgezet en uitgetest over wat een zorgzame omgeving in de toekomst zou kunnen betekenen.

2. Energielandschappen

Dat het hoog tijd is voor een radicale energietransitie, valt onder meer te lezen in de klimaatdoelstellingen. Deze ambitieuze doelen concreet in praktijk brengen is niet evident. Toch zijn via ontwerpend onderzoek recent heel wat stappen vooruit gezet. Centraal in deze zoektocht staat de vraag hoe de energietransitie kan worden aangegrepen om de inrichting van onze leefomgeving en het bijbehorende landschap grondig te herdenken. Hoe kunnen alternatieve vormen van energieproductie worden ingepast in het versnipperde landschap dat onze regio kenmerkt en waar ruimte schaars is? Hoe kunnen we voorbij een individuele, losstaande en sectoriële benadering denken? Hoe kan het energievraagstuk gekoppeld worden  aan maatschappelijke uitdagingen? Welke andere vormen van ruimtegebruik zijn denkbaar? Dit zijn slechts enkele van de vele vragen, waar we door het bundelen en uitwisselen van recent verworven kennis over willen reflecteren. Dat doen we samen met diverse partijen, bedrijven, natuurorganisaties, kennisinstellingen en overheidsinstanties met als doel te landen bij concrete voorstellen en acties.

3. De productieve stad

Er is nood aan een radicaal andere blik op hoe we in de stad ruimte maken voor werk. Door decennialang wonen en kantoren voorrang te geven op de maakeconomie, is de tewerkstellingsmarkt uit de stad naar de periferie verdreven. Als we de stad niet langer bekijken als een geïsoleerde omgeving, maar als onderdeel van een veel ruimere economische regio en systeem, dienen zich vele kansen aan voor gedeelde winsten op lange termijn. Dit vereist een aanpak die streeft naar een strategische verankering van productieve economie. Dat vraagt onder meer om de herintroductie van de maakindustrie in de stad: van manufacturing die de koppeling maakt tussen kennis, innovatie en productie, tot circulaire economie die inzet op kortere en meer duurzame economische ketens. De metropolitane regio heeft baat bij een economie die inzet op lokale productie en tewerkstelling, op hergebruik en korte kringlopen.

Hoe kan de industrie opnieuw mee de stad maken? Hoe kan deze herorganisatie van de stad bijdragen tot een betere mobiliteit, zowel op het vlak van woon-werkverkeer als op het vlak van transport? Welke maatschappelijke winsten kunnen er gecreëerd worden? In Brussel, maar ook in andere steden is de aandacht voor de productieve stad de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dat vertaalt zich in een rijk en gevarieerd gamma van projecten en initiatieven.

4. Visionaire woningbouw

Wonen is en blijft een van de hete hangijzers als het gaat over de toekomst van de stad. De verstedelijking neemt toe: steeds meer mensen willen betaalbaar en goed wonen in de stad. Ook de samenleving verandert: dynamische processen als migratie, vergrijzing, bevolkingsgroei, wisselende gezinssamenstellingen en veranderende woon-werksituaties vragen om aanpassingen in hoe en waar we wonen. De afgelopen jaren zijn heel wat verfrissende beleidsinitiatieven en (piloot)projecten gelanceerd om de urgenties en uitdagingen op het vlak van wonen op een kwaliteitsvolle manier aan te pakken. Daarbij is onder meer extra aandacht gegaan naar zorgwonen en naar collectieve woonvormen. Hier kunnen al veel lessen uit worden getrokken. Tegelijkertijd blijft het noodzakelijk om vooruit te kijken en actief op zoek te gaan naar visionaire alternatieven die een antwoord bieden op de vele uitdagingen voor het wonen van de toekomst.

5. Ontwerpen met stromen

Bij het ontwerpen met stromen vormt de stad als stedelijk metabolisme het uitgangspunt. Naar analogie met een levend organisme, wordt de stad beschouwd als een ecosysteem. De stad wordt niet langer gezien als een statisch, afgebakend territorium, maar als een voortdurende stroom van goederen, kapitaal en mensen. De afgelopen zijn er jaren tal van studies uitgevoerd waarbij de diverse stromen van materialen, nutriënten, water en andere energievormen die de stad binnen- en buitengaan op een mathematische of statistische manier in kaart zijn gebracht. Tegelijk vormt metabolisme als concept ook de aanleiding om allerlei politieke, ecologische, economische en maatschappelijke systemen te gaan herdenken.

Daar tegenover staat dat de praktische toepassing en in het bijzonder de ruimtelijke vertaling van dit concept momenteel eerder beperkt is. Vanuit een sterk geloof in het potentieel van deze benadering voor meer circulaire, inclusieve en veerkrachtige steden, zijn er in onze regio diverse boeiende experimenten opgestart. Het komt er nu op aan om de ideeën, inzichten en expertise die hieruit zijn voortgekomen, verder uit te bouwen.

6. Minder infrastructuur, betere mobiliteit

Het verkeer zit muurvast. In onze sterk vernetwerkte regio is mobiliteit een van de grootste uitdagingen. In de eerste plaats is het belangrijk om na te denken over meer compacte ontwikkeling, en het inperken van reis- en transportafstanden. Maar tegelijk staan er op het vlak van mobiliteit diverse omwentelingen op til met een ingrijpende en directe impact op de inrichting van onze leefomgeving.Denk bijvoorbeeld aan de technologische innovaties die kunnen worden ingezet voor een meer duurzame mobiliteit, de steeds ingrijpendere automatsering van voertuigen, of de snelle opkomst van fiets- en autodelen.

Hoe kunnen deze ontwikkelingen worden aangegrepen als kansen om het vervoersnetwerk in onze regio op een meer geïntegreerde manier te herdenken? Hoe kunnen we de vicieuze cirkel van almaar meer wegen en een toenemend aantal auto’s doorbreken? Hoe kunnen we via een slimmere omgang met onze ruimte en infrastructuur komen tot een beter georganiseerde mobiliteit? De afgelopen tijd is er uit diverse hoeken relevant ontwerpend onderzoek gebeurd. Door deze kennis en de diverse betrokken partijen samen te brengen, hopen we sneller tot concrete acties en initiatieven in de praktijk te komen.

7. Ambitieuze open ruimte

Vaak worden open ruimte en verstedelijking als twee tegengestelde krachten gezien. In een regio waar stad en landschap zo nauw met elkaar verweven zijn, biedt de wederzijdse uitwisseling tussen open ruimte en verstedelijkt gebied echter veel kansen. Onder andere dankzij de inzet van ontwerpend onderzoek, is dat inzicht de afgelopen jaren sterk gegroeid. Er zijn dan ook verschillende initiatieven ondernomen om diverse partijen die zich bekommeren om de open ruimte samen te brengen: leidinggevenden van administraties, beleidsmakers, middenveld, belangenorganisaties, onderzoekers en nieuwe actoren. Ondertussen is het een gedeelde ambitie om open ruimte in te zetten als cruciale bouwsteen en hefboom voor toekomstige verstedelijking in onze regio.

Hoe kan op een meer ambitieuze manier worden omgegaan met de open ruimte? Welke condities kunnen worden gecreëerd om meer ruimte te maken voor productieve landschappen? Hoe kan de open ruimte een plaats zijn voor voedselproductie, energiewinning, vrije tijd en natuur? Hoe kan de open ruimte optimaal bijdragen aan of zelfs sturend zijn voor stedelijke ontwikkeling? Deze vragen, de bijbehorende antwoorden en eerste ervaringen op het terrein vormen het uitgangspunt voor collectieve reflectie en kennisuitwisseling. Het doel is om zo tot een scherpe agenda te komen om in de toekomst samen aan meer ambitieuze open ruimtes te bouwen.

In deze sessie ligt de focus op het watervraagstuk. Niet alleen raakt de wateropgave aan een heel divers gamma van andere sociale, ruimtelijke, ecologische en economische opgaven die spelen in de open ruimte. Daarnaast zijn er recent, zowel in Nederland als in België, inspirerende methodieken rond water ontwikkeld, die bij uitbreiding ook relevant zijn om visies rond de omgang met open ruimte te gaan operationaliseren.