Ongeveer een eeuw na de bouw van het station Gent-Sint-Pieters is het station en de omliggende woon-, werk- en leefomgeving tijdens het afgelopen decennium in volle transformatie. Op die manier wordt een poging ondernomen om tegemoet te komen aan de complexe ontwikkelingen en zeer diverse vereisten die zich manifesteren in de 21ste eeuw. In samenwerking met de UGent en de Stadsacademie, heeft Architecture Workroom de opdracht gekregen om in beeld te brengen welke sociale en ruimtelijke dynamieken er vandaag al aanwezig zijn in en rond de stationsbuurt, en hoe toekomstige projecten, acties en interventies hier in de toekomst beter op kunnen aanhaken. 

 

Het doel van het stadsontwikkelingsproject Gent-Sint-Pieters is drieledig. Eerst en vooral moet een knooppunt van duurzame mobiliteit gecreëerd worden waarbij de verschillende vervoersmodi op elkaar worden afgestemd. Daarnaast is het cruciaal om te zorgen voor een duurzame en levendige woonbuurt waar het goed wonen, werken en verblijven is voor de huidige en toekomstige bewoners, werknemers en pendelaars. Daarom moet ook het openbaar domein op een aantrekkelijke, veilige, toegankelijke en samenhangende manier vorm krijgen. 

De ontwikkelingen worden beïnvloed door verschillende met elkaar gerelateerde uitdagingen, waardoor soms een spanningsveld ontstaat tussen de oorspronkelijke plannen en beleidsaccenten en wat bij uitvoering gerealiseerd wordt. Zo leidt de zoektocht om zowel lokale als bovenlokale functies een plek te geven bijvoorbeeld tot een streven naar densiteit en verdichting, wat op de lange termijn invloed kan hebben op de leefbaarheid en de gemeenschapsvorming in de buurt.

Om die verschillende uitdagingen op elkaar af te stemmen, werd in het onderzoek het sociaal-ruimtelijk perspectief gehanteerd als een kader dat ons uitdaagt om duurzame hefbomen te identificeren die de kwaliteit van samen leven, werken en (tijdelijk) verblijven in de stationsbuurt kunnen bevorderen. Dit veronderstelt een continue uitwisseling van kennis tussen enerzijds actoren die vorm geven aan ruimtelijke ontwikkelingen en begaan zijn met het beton of de stenen, en anderzijds actoren die vorm geven aan sociaal-culturele processen en begaan zijn met de ziel of de ‘buik’ van de stad, ofwel met leefbaarheid en sociale cohesie. Net in het samenbrengen van ruimtelijke en sociale kennis zit een belangrijke opdracht: het daagt ons uit om niet alleen kennis te ontginnen over wat de buurt met de mensen doet, maar ook over wat de mensen met de buurt doen. 

In het onderzoeksproces werd daarom bijzondere aandacht besteed aan het genereren, kruisen en analyseren van kennis tussen onderzoekers verbonden aan het vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek, Architecture Workroom Brussels en de Stadsacademie, studenten die via intensieve begeleiding in lessen en oefeningen ingezet werden als talentvolle stakeholders in het onderzoeksproces (ongeveer 280 studenten bij de 6 werksporen van data-verzameling in ‘Interpretatieve Onderzoeksmethoden’, en ongeveer 30 studenten bij de data-analyse in ‘Armoede en Participatie’), en een zeer grote diversiteit van stadsactoren die de regierol in dit project opnemen en de belangrijkste inspanningen doen om de stadsontwikkeling in Gent-Sint-Pieters in goede banen te leiden. 

Zowel bij de verzameling als bij de analyse van het onderzoeksmateriaal focuste het onderzoeksteam op de betekenis van de woonomgeving vanuit een driedimensioneel kader. Het projectgebied werd hierbij gezien als een tegelijk fysiek-ruimtelijke of gebouwde, sociale of gedeelde, en persoonlijke of ervaren ruimte. Er werd expliciet gekozen om vanuit de alledaagse leefwereld van bewoners en gebruikers van de stationsbuurt te starten en aandacht te hebben voor de voorgeschiedenis en de bestaande verhoudingen, en om een co-creatie van kennis na te streven. 

Er werden zes werksporen uitgezet, die na een periode van vooronderzoek werden opgenomen door studenten pedagogische wetenschappen en sociaal werk, met intensieve begeleiding van het onderzoeksteam. Ze verzamelden input rond beleid, analyse van niet-woongebonden functies en voorzieningen, alledaags gebruik van de publieke ruimte, alledaagse paden en routes doorheen de wijk, sociale cohesie en gemeenschapsvorming, en mogelijke sociale breuklijnen. Hiervoor werden verschillende methodologieën ingezet: observatie, korte informele gesprekken, semi-gestructureerde interviews en vragenlijsten, mental maps, beeldanalyse, en spel op maat van kinderen en jongeren. Daarna werd de stap gezet van analyse naar synthese via twee werksessies, waarin niet alleen de inzichten in het project inhoudelijk verdiept werden, maar ook de kennis van de diverse partijen werd samengebracht en de inzichten voor de stationsbuurt concreet werden gemaakt. 

Op basis van het vele onderzoeksmateriaal kwamen drie terugkerende spanningsvelden en toekomstgerichte sociaal-ruimtelijke uitgangspunten voor de stationsbuurt naar voor:

(1) de spanning tussen lokale en bovenlokale dynamieken en de kansen die dit biedt om uitwisseling te accomoderen, (2) het omgaan met tijdelijke en permanente aanwezigheid, en hoe de publieke ruimte naast een functionele ruimte ook een plek kan zijn voor spontaneïteit of organische toe-eigening, en (3) het in beeld brengen van andere groepen en plekken en het belang van een ‘wever’ die de gelaagde betekenisverlening kan lezen en zaken in beweging kan brengen. 

Het stadsontwikkelingsproject moet een project van en voor Gent-Sint-Pieters zijn, met aandacht voor de eigen dynamieken, ontwikkelingssnelheden, economische en sociale dimensies, en lokale en bovenlokale vertakkingen in de wijdere stationsbuurt. In dat kader maakten we een nieuwe reeks toekomstgerichte kaarten en zooms die het potentieel van onderlinge relaties tussen diverse actoren en lokale dynamieken zichtbaar maken. Belangrijk is om het sociaal-ruimtelijk opdrachtgeverschap nog verder te verankeren, door een trialoog op te zetten tussen actoren die de fysiek-ruimtelijke aspecten behartigen en de ontworpen en gebouwde ruimte realiseren, actoren die de maatschappelijke en sociaal-culturele dimensies belichten, en actoren die de bestuurlijke ruimte vorm geven en aansturen. 

In de sociaal-ruimtelijke veranderingsvoorstellen zitten de aanbevelingen verwerkt die tijdens het onderzoekstraject en de seminaries naar boven kwamen, om zo proactief en verbindend in te breken op de huidige manier van werken, en in te spelen op de kansen die er liggen maar nog onderbenut zijn. 

De resultaten van deze studie werden vertaald naar concrete voorstellen, die onder meer in het vervolgtraject van het Project Gent Sint-Pieters zullen worden meegenomen.

Type: Studie 

Jaar: 2018-2019

Partners: UGent Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogie, Stadsacademie

Initiator: Stad Gent