Het ontwerpend onderzoek in het kader van A Good City Has Industry en de IABR2016 was niet vrijblijvend. Het vond niet in het ijle plaats, maar was gebonden aan welbepaalde plekken en gemaakt in samenspraak met industriëlen, ondernemers, grondeigenaars, projectontwikkelaars en bevoegde overheden. Op verschillende plekken leidde het tot realisaties of nieuw beleid. Maar dat is niet genoeg. We willen de stap zetten van het ‘pilootproject’ naar een werkelijke kanteling op grote schaal. Hoe kunnen we projecten vermenigvuldigen en versnellen, niet alleen in Brussel maar in vele steden van de Lage Landen? De stap zetten van denken naar doen: dat is de derde fase, en meteen ook de belangrijkste betrachting van onze praktijk.
In de publicatie De Lage Landen 2020-2100 kijken we een eeuw verder in de toekomst. We onderzochten hoe we de grote transities op het vlak van energie, landbouw, mobiliteit en economie kunnen aanwenden om de Lage Landen te transformeren tot een duurzame en welvarende regio. Een van de hoofdstukken is gewijd aan de circulaire economie. De nieuwe productietechnologieën die langzaam maar zeker ingang vinden, zoals CAD/CAM, vormen een kans om de huidige logistieke keten van productie in verre lageloonlanden om te vormen tot een korte keten. Productie gebeurt voortaan op de plaats waar het nodig is en op het moment dat het nodig is.
Het inleidende hoofdstuk van het boek, met als titel Op zoek naar een handelingsperspectief, is een sleuteltekst. Voor de eerste keer formuleren we onze ambitie om de stap te zetten van denken naar doen. Hoe kunnen we de eenmaligheid van het pilootproject overstijgen en projecten versnellen en vermenigvuldigen op vele plaatsen tegelijk? We tekenen een nieuw model van coproductie tussen overheden, burgers en het werkveld. De programmawerking combineert het territoriumdekkende van een (top down) generiek beleid met de finesse van een (bottum up) geïntegreerde en gebiedsgerichte aanpak.
Het voorbije decennium hebben overheden plechtige internationale afspraken gemaakt rond ambitieuze doelen – denk bijvoorbeeld aan de klimaatakkoorden – maar die doelen liggen in een verre toekomst. Die toekomst is moeilijk in te beelden in termen van kwaliteitswinsten. De angst voor het verlies van wat we nu hebben blijft groot. Iedereen weet dat het anders moet, maar we veranderen samen niet voldoende snel ons gedrag. Het pad naar de toekomst blijft onzeker. Net daar zit de ‘missing link’. Onze tekening van de missing link verscheen voor het eerst in het boek De Lage Landen 2020-2100. Het schema werd steeds vaker een sleutelbeeld in de verhaallijnen die werden opgezet in de voorbereiding en de uitwerking van het gedeeld curatorschap voor de manifestaties IABR-2018+2020–The Missing Link (Rotterdam, 2018) en You Are Here (Brussel, 2018).
Op de tentoonstelling You Are Here in Brussel gaven we een eerste voorzet voor een verdere praktijkverandering. De transitie naar een circulaire economie vormt bijvoorbeeld een kans om onze steden om te vormen tot leefbare en levendige steden waar lokale ketens van productie en consumptie zich opnieuw sluiten en maak- en leerplekken deel uitmaken van het dagelijkse publieke leven. De animatie toont hoe we die transformatie aan de hand van heel concrete projecten kunnen versnellen en de negatieve impact van de economie op onze planeet kunnen terugdringen.
Deze film over Maarten Gielen van Rotor maakten we voor de tentoonstelling You Are Here, het Brusselse luik van de IABR. Rotor is een van de pioniers in Europa op het vlak van de circulaire economie. Terwijl België koploper is in de recyclage van bouwmaterialen, zet Rotor nog een grote stap verder. Rotor oogst materialen uit te slopen gebouwen om ze elders te hergebruiken. De materialen blijven zo dicht mogelijk bij hun oorspronkelijke toestand zodat zo weinig mogelijk energie verloren gaat. Rotor is een mooi voorbeeld van hoe een heldere visie zich kan vertalen in een succesvolle praktijk.
In de transitie naar circulaire steden nemen onze havens een sleutelpositie in. Vandaag zijn de havens van de Lage Landen nog grotendeels louter logistieke transithavens die afgewerkte producten en materialen uit verre landen invoeren om ze verder te distribueren over het continent. Met de transitie naar een circulaire economie en de terugkeer van productie naar onze steden, zullen de havens een nieuwe functie krijgen: als energieproducenten, materialenbanken, recyclagewerven of als basis van nieuwe maritieme economieën. Deze studie i.s.m. Vlaanderen Circulair en Ovam is gemaakt in het kader van het Delta Atelier van de IABR2018.
Ons werk voor de productieve stad in Brussel vond gehoor in andere steden in Vlaanderen. We gingen onder meer aan de slag in Oostende Oosteroever, in Aalst, in de wijk Meulestede in Gent en in Kortrijk. In Kortrijk organiseerden we samen met het stadsbestuur een ambitieus participatietraject waarbij honderden burgers mee beslisten over de toekomst van hun stad. We konden burgers en beleid overtuigen om op een andere manier om te gaan met de vele verlaten industriële panden in de stad. In plaats van ze om te vormen tot dure loften, zoals vroeger meestal gebeurde, krijgen ze een nieuwe bestemming om de stedelijke economie van de toekomst een plaats te geven. Een synthese van ons werk in Kortrijk hebben we gepubliceerd in deze publicatie.
De dynamiek rond het thema van de productieve stad inspireerde de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten(VVSG), het Kenniscentrum Vlaamse Steden en het Vlaamse Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) om in 2019 een opmerkelijk initiatief op te starten. Steden kunnen voortaan beroep doen op subsidies van de Vlaamse overheid voor het aanstellen van zogenaamde ‘verwevingscoaches’. De bedoeling is om oude industriële sites die aan herontwikkeling toe zijn niet zomaar op de markt te gooien (waarna ze wellicht omgevormd worden tot monofunctionele residentiële buurten), maar om ze een nieuwe bestemming te geven als gemengde woon-werkwijken. De verwevingscoaches onderzoeken op welke manier de economie van de toekomst een plaats kan krijgen in de nieuwe woonwijken. De voordelen zijn talrijk: men creëert lokale tewerkstelling in levendige buurten en er ontstaan mogelijkheden om te bouwen aan een meer duurzame want circulaire stad.