De tentoonstelling A Good City Has Industry uit 2016 was een sleutelmoment en het begin van een versnelling. Het thema van de productieve stad was echter al eerder, veeleer sluikend, onder de aandacht gekomen. We keren terug naar 2010, het eerste werkjaar van Architecture Workroom Brussels. Een bloemlezing van projecten over het thema van de productieve stad geeft meteen ook een goed beeld van hoe onze praktijk doorheen de jaren is geëvolueerd. Een chronologie, met als eerste fase: het agenderen. Dankzij een veelheid aan studies, publicaties en culturele manifestaties, steeds in samenwerking met diverse actoren, konden we het thema mee op de agenda plaatsen.
Bouwen voor Brussel (2010-2012)
In de tentoonstelling Bouwen voor Brussel (BOZAR, 2010) onderzochten we op welke manier architectuur en stedenbouw een bijdrage kunnen leveren aan een duurzame transformatie van de stad. We toonden een indrukwekkende verzameling van best practices uit verschillende Europese steden. Een onderdeel van de tentoonstelling was gewijd aan de economie. Hoe kan architectuur de lokale economie ondersteunen, was de vraagstelling. We herinneren ons nog hoe moeilijk het was om goede voorbeelden te vinden. Het werd dan ook de kleinste zaal in de expo en het minst uitgebreide hoofdstuk van het boek dat naar aanleiding van de expo verscheen. De moeizame zoektocht had ons echter getriggerd. Waarom verdrijft de dominante stadsontwikkelingscultuur de lokale maakeconomie en de logistiek uit de stad? En dit terwijl in de steden de werkloosheidcijfers zo hoog zijn, en de stad bovendien de voornaamste afzetmarkt van goederen is? Die intuïtie zou ons niet meer loslaten. Een nieuw en urgent werkveld lag open.
Thinkers vs Makers (2016)
We gingen eerst aan de slag in onze thuisstad. De kaart Thinkers vs Makers, die naar aanleiding van de IABR 2016–The Next Economy werd getekend, is een verdere interpretatie van het cartografisch onderzoek dat naar aanleiding van het project Bouwen voor Brussel was opgestart. Thinkers vs Makers toont Brussel als een duale stad: ten westen van het kanaal een arme stad met veel werkloosheid; en in het oosten een rijke stad met een hoogopgeleide bevolking. In het westen nog veel industriële sites, sommige nog actief, andere verlaten; in het oosten een kantorenstad waar de tertiaire economie floreert. De kaart toont aan dat er een duidelijke maar problematische relatie bestaat tussen ruimte en economie. Een eerdere versie van de kaart hebben we gebruikt om de ambities van het Brusselse Kanaalplan scherp te stellen. Hoe kunnen we ruimtelijk beleid inzetten voor een economisch en sociaal beleid?
Kanaalplan (2013)
In 2013 waren we betrokken bij de opmaak van het Brusselse Kanaalplan door de Franse stedenbouwkundige Alexandre Chemetoff. De Kanaalzone is een van de meest problematische wijken van Brussel. Het is een ‘aankomststad’ waar veel nieuwkomers wonen. De bevolkingsdruk is er heel hoog en er is veel armoede en werkloosheid. Het Kanaalplan had de ambitie om de moeilijke wijken in de Brusselse Kanaalzone nieuw leven in te blazen. Het Gewest wilde hiervoor een masterplan laten opmaken en schreef een ontwerpwedstrijd uit. Wij begeleidden de opdrachtgever bij de procedure en de opmaak van het bestek. In de traditionele bestekken voor stadsvernieuwingsprojecten uit die periode is het beschermen of versterken van de economie in de stad meestal volstrekt afwezig. Ook in de beginfase van het Kanaalplan was voorzien om zoveel mogelijk ruimte te creëren voor bijkomende woningen. De oude industriële sites dreigden te verdwijnen en plaats te maken voor chique lofts voor de middenklasse, die de huidige bevolking dreigden te verdrijven. Gaandeweg slaagden we erin de blik te keren. Het stimuleren van de maakeconomie was een belangrijk criterium in het bestek. Het inzicht was gegroeid dat we in de stad ook ruimte moesten scheppen voor economie en werk.
Festival Kanal Play Ground (2014)
De uitwerking van het Kanaalplan gebeurde niet boven de hoofden van de bewoners. Samen met het Platform Kanal en het Kaaitheater hebben we sinds 2010 mee onze schouders gezet onder een culturele manifestatie om de bevolking en lokale verenigingen te betrekken bij de visievorming voor de kanaalzone en te polsen naar hun noden. Een van de interventies die we realiseerden, is de tijdelijke voetgangersbrug over het kanaal in 2014, naar een ontwerp van Gijs Van Vaerenbergh. De brug heeft een belangrijke symbolische waarde. Ze legt voor het eerst een verbinding tussen de wijken ten noorden en ten zuiden van het kanaal. Het kanaal is niet langer een harde grens, maar een gedeelde ruimte die de stad van de makers verbindt met de stad van de denkers.